Հայաստանի պատմության թանգարան

Հայաստանի պատմության թանգարանի հավաքածուն ավելի քան 400 հազար նմուշ ունի։ Թանգարանում կարելի է ծանոթանալ նաև Հայաստանի նորագույն պատմության հետ: Ամենահետաքրքիր նմուշներից է Արենի գյուղի մոտ 2010 թվականին հայտնաբերված աշխարհի հնագույն կոշիկը: Թանգարանը հիմնադրվել է 1921 թվականին Հայաստանի ազգային պատկերասրահի հետ: Թանգարանները գտնվում են նույն շենքում: Կոչվել է Ազգագրական — մարդաբանական թանգարան — գրադարան:

Հաղարծինի վանականը գտնվում է խիտ անտառների մեջ և բարձունքի վրա։  Վանական համալիրի երկու կողմերում հոսում է Հաղարծին և Մեծ Աղբյուր գետերը։ Համալիրը կազմված է երեք եկեղեցիներից Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին, սեղանատնից և աղոթարաններից։ Հուշարձանախմբի արևմտյան մասում սեղանատունն է, կառուցվել է 1248 թվականին ։ Վանքի տարածքում, հուշարձանների գլխավոր խմբից արևելք, ժայռալանջին աղոթարաններ են։ Ամենավաղը Սուրբ Գրիգոր եկեղեցին կառուցվել է 1996–2001 թթ։

Հայ Եկեղեցին Սուրբ Հարության տոնին ապրիլի երկուսին Ծաղկազարդն է, երբ Քրիստոսը հաղթանակով գնաց Երուսաղեն: Գարեգին Բ Հայկական Կաթողիկոսը և բարձր տնօրինությոնը Ծաղկազարդը համարեցին մանուկների օրհնության տոն, քանի որ երբ Քրիստոսը մտնում էր Երուսաղեմ մանուկները իրեն բարձր վողջունում էին։ Այդ օրը եկեղեցիներում կատարվում է մանուկների օրհնության կարգ: Ժողուվուրդը ուրախությամբ ընդունեց Հիսուսի մուտքը Երուսաղեմ նրա ոտքերի տակ փռելով ձիթենու և արմավենու ճյուղեր։ Ձիթենու բարակ ճյուղերը նվիրաբերելը նշանակել է մեծ հարգանք և խորհրդանշել է խաղաղություն և բարություն։ Ծաղկազարդը նաև համարվում է աշխարհի ստեղծման օրը։ Ծաղկազարդի նախորդ օրը բացվում է եկեղեցու խորանի վարագույրը իսկ հաջորդ օրը կատարվում է պադարակ։

Գյումրու եկեղեցիների մասին

Մարդիկ Գյումրին անվանել են Յոթ եկեղեցիների քաղաք:
Իրականում, այդ յոթ եկեղեցիներն էլ կառուցվել են Գյումրիում. դրանցից չորսը առաքելական եկեղեցիներ էին, մեկը ռուսական, հունական և կաթոլիկ: Դրանք ունեն իրենց բնորոշ ճարտարապետությունը, նախշերը, որոնք  ցույց են տալիս գյումրեցու վերաբերմունքն Աստծո  հանդեպ:

• Սուրբ Ալեքսանդրա (Գյումրի)
• Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցի (Գյումրի)
• Սուրբ Արսենի (Գյումրի)
• Սուրբ Գեորգ (Գյումրի)
• Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցի (Գյումրի)
• Դպրեվանք (Գյումրի)
• Սուրբ Մինաս մատուռ (Գյումրի)
• Սուրբ Հռիփսիմե մատուռ (Գյումրի)
• Սուրբ Նահատակաց (Գյումրի)
• Սուրբ Նշան եկեղեցի (Գյումրի)

Գյումրու ուտեստները

Գյումրու ավանդական խոհանոցը հայտնի է իր տարբեր տեսակի ուտեստներով, փլավներով ու շիլաներով, որոնք կոչվում են` ոսպով փլավ, բլղուրով փլավ, չորթանով փլավ, չրով թիրիթ, շաղգամով յայնի, կորկոտապուր, պոչով ապուր, թանով ապուր, հառլապուր և այլն: Հայկական ավանդական խաշը գյումրեցիների սիրելին է: Խաշը իր մեջ ամփոփում է ավանդական պատրաստման իր յուրահատուկ ձևը: Այն պատրաստվում է կովի ոտքերից և ստամոքսից և մատուցվում է տարբեր բաղկացուցչների հետ՝ սխտոր, աղ, բողկ, դեղին պղպեղ, լավաշ, հանքային ջուր: Խաշի անմասն տարրն է օղին: Ավանդական խաշը մատուցվում է առավոտյան ժամը 7-ից 10-ը:

Գյումրին Շիրակի մարզի տեսաժան վայրերից մեկն է: Այն Հայաստանի Հանրապետության երկրորդ քաղաքն է: Տարածքը՝ 3626 կիլոմետր է։ Գյումրին ունեցել էր նաև ուրիշ անվանումներ ինչպես՝ Կումայրի, Ալեքսանդրապոլ, Լենինականը։ Քաղաքի խորհրդանիշներից են մետաղյա բաժակները, որոնք Գյումրու բարբառով կոչվում են մուշուրբա: Գյումրիում են հիմնադրվել առաջին դպրոցն ու թատրոնը, իսկ առաջին օպերան ևս ցուցադրվել է այնտեղ։ Ամառները Գյումրիում հիմնականում տաք են, պարզ և չոր, իսկ ձմեռները՝ սառնամանիքային, ձյունոտ և ամպամած: Գյումրին կոչում են նաև Հայաստանի հայրաքաղաք:

Հառիճաիվանքը գտնվում Շիրակի մարզի Հառիճ գյուղում, Արագած լեռան հյուսիսային լանջին: Վանքի գլխավոր եկեղեցին կառուցվել է Զաքարե և Իվանե եղբայրների հրամանով 1201 թվականին, այն խաչաձև գմբեթավոր մեծաչափ կառույց է։ Վանքը եղել է նաև գիտության կենտրոն։ Այնտեղ գործող հայտնի դպրոցում 1887-1889 թվականներին սովորել է Ավետիք Իսահակյանը։ Հառիճի վանքում կրթվում են ապագա հոգևորականներ։

Մարմաշենի վանքը վանական համալիրը գտնվում է Շիրակի մարզի Մարմաշեն գյուղում Ախուրյան գետի ձախ ափին: Վանքը կազմված է երկու շինությունից, գլխավոր՝ Կաթողիկե և կպած փոքր եկեղեցիներից։ Գլխավոր եկեղեցին ըստ արձանագրության կառուցել է Վահրամ Պահլավունի օրոք 988—1029 թվականներին։ Վահրամ Պահլավունին եկեղեցու պատի վրա թողել է մի ընդարձակ արձանագրություն, որը պահպանվել է մինչ օրս։ Մարմաշեն վանական համալիրը դարեր շարունակ եղել է Շիրակ գավառի զարգացած հոգևոր և մշակութային կենտրոններից մեկը: